شهر کوفه نخستين شهر اسلامى است که در سال 17 ه.ق.به دستور خليفه دوم و به دستسعد بن ابى وقاص سردار فاتح عراق و ايران در بخش ميانى عراق ساخته شد. اين شهر در آن روزگار از موقعيتسوق الجيشى مهمى بر خوردار بود و از سويى با صحرا و حجاز اتصال داشت و نيز شاخهاى از رودخانه فرات مرز شمالى شهر را تشکيل داده و همجوارى آن با شهر باستانى حيره و کشتزارها و نخلستانهاى گسترده که منابع غذايى ارزشمندى براى مردمان داشتبر موقعيتشهر مىافزود.
کوفه براى نخستين بار در سال 36 ه.ق.پايتخت دولت اسلامى گرديد و اين هنگامى بود که امير المؤمنين على عليه السلام براى جنگ جمل،مدينه منوره را به قصد عراق ترک کرد.بعدها بتدريجبر اهميتشهر افزوده شد و يکى از مراکز مهم علمى و سياسى جهان اسلام گرديد و جمعيت آن را که بيشتر ايرانيان تشکيل مىدادند،افزون بر يک ميليون نفر دانستهاند.
امروزه شهر کوفه موقعيت پيشين خود را از دست داده و به عنوان يک بخش از توابع شهر نجف شمرده مىشود و فاصله دو شهر هشت کيلومتر است که تقريبا به يکديگر متصل مىباشند.اين شهر به علت موقعيتجغرافيايىاش،از آب و هواى ملايم و خنکتر از نجف بر خوردار است.
جايگاههاى زيارتى کوفه:
1-مسجد جامع کوفه:
يکى از چهار مسجد مهم و مقدس جهان اسلام (پس از مساجد مکه،مدينه و بصره) است.اين مسجد نخستين ساختمان شهر جديد التاسيس کوفه در سال 17 ه.بود.مسجدى است مربع به طول 110 متر و عرض 116 متر،صحنى وسيع و بدون سقف و ديوارى عظيم و مرتفع دارد، همانند برج و باروهاى شهرهاى کهن،که در دوران عضد الدوله ديلمى ساخته شده است. اين مسجد گنجايش چهل هزار نفر را دارد.
جايگاههاى مقدس درون مسجد کوفه:
ستونها و محرابهاى هفتگانه،اين محرابها،محل نمازگزاردن برخى از معصومان و پيامبران عليهم السلام مىباشد.
دکة القضاء،سکويى است که بنا بر روايات،جايگاه قضاوت حضرت امير المؤمنين بوده است و در شمال شرقى مسجد قرار دارد.
بيت الطشت،در مجاورت دکة القضاء است و جايگاهى است که در آن يکى از معجزات حضرت على عليه السلام به وقوع پيوست که تفصيل آن در«مفاتيح الجنان»آمده است.
محراب امير المؤمنين،که محل شهادت آن حضرت نيزمىباشد.اين محراب در ميانه ديوار جنوبى مسجد قرار دارد و در سمت راست آن جايگاه شبستان بزرگ ديگرى است که بنا بر برخى روايات،آنجا محراب و محل شهادت على عليه السلام است.
محل به گل نشستن کشتى نوح،که فضاى گودى است در ميانه مسجد.بنا بر روايات، کشتى حضرت نوح عليه السلام پس از مدتها سرگردانى،در اين نقطه به خشکى رسيده است.
باب الثعبان (يا دروازه اژدها) ،يکى از دروازههاى نخستين و کهن مسجد کوفه است که در ميانه ديوار شمالى مسجد قرار دارد و در اينجا يکى از معجزات امير المؤمنين على عليه السلام ظاهر شده است.
2-حرم مسلم بن عقيل:
آرامگاه حضرت مسلم،اين شخصيت والا مقام در بيرون باروى مسجد کوفه و در سمت جنوب شرقى آن قراردارد که به وسيله راهرو کوتاهى از مسجد مىتوان به درون صحن آن قدم نهاد.حرم حضرت مسلم عليه السلام فضاى وسيعى در شرق مسجد کوفه را در بر گرفته و از گنبد طلايى بزرگ و چندين رواق و شبستان و ايوان تشکيل شده است.
3-آرامگاه هانى بن عروه:
در برابر حرم حضرت مسلم و در سمتشمالىصحن او قرار دارد.وى از شيعيان با وفا و ميزبان و همرزم مسلم بن عقيل در کوفه بود و به همراه او به شهادت رسيد.
4-آرامگاه مختار بن ابى عبيده ثقفى:
وى سردارى است که پس از واقعه کربلا به قيام پرداخت و انتقام خون آن شهداى بزرگوار را از قاتلان آنان ستاند و آنان را به جزاى اعمالشان در اين دنيا رسانيد.قبر او در گوشه شبستانى در حرم حضرت مسلم،از سمت جنوب قرار دارد.
5-خانه امير المؤمنين عليه السلام:
اين خانه در اصل منزل مسکونى ام هانى،خواهر على عليه السلام بوده که حضرت پس از انتقال به کوفه آن را منزل خود قرار داد.اين خانه در بيرون مسجد کوفه و در زاويه جنوب غربى آن قرار دارد.ساختمان کنونى آن گر چهقديمى نيست ليکن در محل همان خانه حضرت ساخته شده است.
6-آرامگاه ميثم تمار:
وى يکى از ياران با وفا و فدا کار امير المؤمنين على عليه السلام بود که بر اثر پايدارى در ايمان به آن حضرت به شهادت رسيد،امروزه آرامگاه او در فاصله 300 مترى از مسجد کوفه و در آغاز بزرگراه نجف-کوفه قرار دارد.
7-قصر دار الامارة،يا مقر والى کوفه:
اين ساختمان کهنترين ساختمان اسلامى در عراق بشمار مىرود و به دستسعد ابن ابى وقاص در سال 17 ه.پس از ساختمان مسجد کوفه ساخته شد.دار الاماره ساختمانى است مربع شکل به ابعاد 36/110 متر و 24/110 متر که امروزه تنها پايهها و برخى ديوارهاىفرو ريخته آن باقى مانده است.اين قصر يکى از ساختمانهاى عبرت انگيز روزگار است.در آن قصر مسلم به شهادت رسيد و سر مبارک امام حسين عليه السلام و شهداى کربلا به نمايش گذاشته شد و سپس سرهاى قاتلان آن بزرگواران از سوى انتقام گيرندگان به نمايش در آمد.آنگاه ظالمان ديگرى سرهاى اين انتقام گيرندگان را بريدند و در آن به نمايش گذاشتند، فاعتبروا يا اولى الابصار .
8-مسجد سهله:
يکى از مساجد مبارک شهر کوفه است،و روايات فراوانى در فضيلت عبادت در آن مسجد آمده است.اين مسجد در فاصله دو کيلومترى غرب مسجد کوفه واقع است و از صحنى وسيع به ابعاد 140 متر و 125 متر با ديوارى مرتفع تشکيل گرديده و در آن محرابهاى متعددىقرار دارد که منسوب به معصومان عليهم السلام مىباشد و در ميانه سمت جنوب مسجد جايگاه بزرگى است که بر روى گنبدى قرار دارد و به«مقام حضرت حجت عليه السلام»مشهور است.
9-مسجد صعصعة بن صوحان:
صعصعه يکى از ياران با وفاى امير المؤمنين عليه السلام بود.اين مسجد که عبادتگاه وى است،در نزديکى مسجد سهله قرار دارد.
10-مسجد زيد بن صعصعه:
اين مسجد مبارک نيز در نزديکى مسجد پيشين قرار دارد.
11-مقام يونس عليه السلام:
اين جايگاه که امروزه شکل و هيئت مسجد دارد،در ميان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت يونس بن متى عليه السلام شهرت يافته است.در قسمتى از گنبد خانه آن،محرابى است که گفته مىشود امير مؤمنان عليه السلام در آنجا نماز گزارده است.اين مقام امروزه در کنار رودخانه فرات و در فاصله يک کيلو مترى از مسجد کوفه واقع است و بنا بر برخى روايات،حضرت يونس در اين جا از شکم نهنگ بيرون انداخته شد.بايد افزود که آرامگاه حضرت يونس عليه السلام در شهر موصل بر بلنداى تپهاى قرار دارد وداراى گنبد و صحن و سرا است.
12-آرامگاه ابراهيم الغمر:
او ابراهيم فرزند حسن مثنى فرزند امام حسن مجتبى عليه السلام است،قبر او در سمت مغرب قبر ميثم تمار در محلهاى به نام«حى کنده»مىباشد.او جد سادات طباطبايى است.