هر عمل عبادی یک قالب دارد و یک روح. حتی تشریفات و مراسم ِ هر عمل عبادی هم باید با روح ِ عمل هماهنگ شود. چه کنیم تا روح حج در همه آیین‌های درون حج مثل بدرقه، چاووشی، استقبال، قربانی و مهمانی جریان یابد و حج یک مدرسه بزرگ بشری گردد؟

 هر عبادتی نمادهایی از معنا و روح است که اساس عبادت و اعمال بر پایه‌ی آن بنا شده، و اگر معنا و اهداف عبادت و مناسک از آن حذف شود پوسته‌ای بیش نخواهد بود که از ارزش واقعی تهی، و به کمال نفسانی هدایت نخواهد کرد. اینکه در همه‌ی عبادات نیت را اصل دانسته‌اند برای صیانت عبادت از هرگونه شبهه یا تظاهر و غیرخواهی است، ضمن اینکه نفس مناسک و چگونگی ادای آن، بیانگر روح حاکم بر آن است؛ اعم از بریدن از تعلقات و کندن لباس زینت و تفاخر و یکرنگی و یکدلی با سائر خلائق در پوشیدن لباس سفید احرام، یا همگامی و همراهی با سایر مسلمین حول محور ِ واحد در طواف، و بیزاری و انزجار از شیاطین بزرگ و کوچک در رمی جمرات، تا بریدن از زوائد و چیدن وابستگی‌ها در حرکت نمادین و تولدی دوباره و بیعتی محکم و ناگسستنی با رب و خالق در نهایت ضیافت.

در روایتی که از امام سجاد علیه‌السلام خطاب به شبلی آمده که حضرت تک تک مناسک را ذکر نموده و از او می پرسند که آیا در انجام این عمل، چنین نیت کردی و اینگونه تصمیم گرفتی؟ و هنگامی که شبلی پاسخ منفی می‌دهد، حضرت می‌فرمایند حج به جای نیاورده‌ای، بازگرد و دوباره حج نما. این روح و معنا مربوط به مناسک واجب حج به عنوان یک عبادت سیاسی- اجتماعی است.

عادات و رسومی که در جوامع مختلف قبل و بعد از حج مطرح است، برخی در سنن و دستورات اسلامی نیامده و به زبان دیگر قومی و محلی است؛ اموری مانند چاووشی که در محیط‌های خاص انجام می‌شود، یا مهمانی‌هایی که در شکل ساده به عنوان ولیمه در سنت اسلامی مستحب است ولی تجملات خارج از آن را نمی‌توان در این باب توجیه نمود. همین عادات و سنن اگر همراه با اسراف و تبذیر نباشد و با ذکر خاطرات و دستاوردهای حج و بهره‌های معنوی آن همراه باشد، قطعا می‌توان روح این مناسک را به دیگران منتقل کند؛ همانگونه که در روایات ذکر می‌شود اثرات روحانی ِ آن تا 40 روز و در برخی روایات بیشتر از آن بر حاجی سایه می‌افکند و دعای او حتی پس از حج نیز به اجابت نزدیک است و ثواب‌هایی که بر عیادت کننده از حاجی در روایات آمده، بیانگر این تأثیرگذاری بر دیگران است.

 در تبیین مناسک حج باید چگونه عمل کرد که منحصر به فرد بودن این عبادات کاملا جلوه کند؟ چون حج تنها عمل عبادی است که فقط یک بار در عمر واجب می‌شود. حال سوال این است که این تمایز را چگونه باید به مومنان منتقل کرد؟

تعبیری را در این زمینه رهبر انقلاب دارند که باید در مفاهیم حج و مناسک آن بیشتر تأمل شود. سخن ایشان این است: «چرا خداوند از مردم می‌خواهد که مشقت و صعوبات سفر را به عهده گرفته و در نقطه‌ی خاصی گرد هم آیند و با مشکلاتی که طبیعتا در این سفر مواجه خواهند بود دور خانه‌ای بگردند و ... .» آیا نمی‌شد که هر کسی در منطقه و محل خود شبیه کعبه را داشته باشد و این اعمال را به جا آورد؟ آیا مساجد جامع و مراکز تجمع مسلمانان در هر شهر و کشور نمی‌توانست پاسخگوی چنین عبادتی باشد؟ این است که باید از این مناسک و اهداف بزرگ سیاسی-اجتماعی آن، که با عبادت و معنویت و اخلاصی آمیخته است نهایت بهره را برد و ضمن تطهیر نفس و روح، به حل مسائل و مشکلات مسلمین، اتحاد آنان، ایجاد ارتباط و معرفت بیشتر نسبت به یکدیگر و نزدیکی ملل مختلف، همت ویژه گماشته شود؛ لذا عبارت معروف امام در مورد این اعمال و استفاده‌ی ایشان از عبارت «حج ابراهیمی» که برائت از شرک و مبارزه با تسلط دشمن بر جامعه‌ی مسلمین را می‌رساند، نماد بارز عدم جدایی دین از سیاست، حتی در امور عبادی است.

برای حفظ معنویت روزهای حضور در سرزمین وحی پس از حج چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

 حفظ حال و هوای حج، و تذکر مدام حاجی و عهدی که با خدا بسته، و در کنار حجرالأسود دست را به نشانه‌ی بیعت بلند کردن و گفتن «هذه امانتی ادیتها و میثاقی تعهدتها»، و با خدا دست پیمان و عهد دادن، از ضروریات توجه حاجی پس از بازگشت و تذکر مدام اوست.

در سیره‌ی پیامبر (ص) داریم که اصحاب خدمت حضرت می‌رسند و تا وقتی که پیامبر برای آنها صحبت می‌کرد در حال و هوای خوشی بودند ولی بعد که به سوی زندگی عادی خویش بازمی‌گشتند، برخی از آن حالات و معنویات را از دست می‌دادند. فردی از اصحاب به حضرت از این احوال خویش شکایت کرد. حضرت فرمودند اگر می‌توانستی با ممارست آن حال و هوای معنوی را حفظ کنی با ملائکه مصافحه کرده و بر روی آب راه می‌رفتی بدون آنکه در آن فرو روی؛ که اشاره به توان فوق‌العاده و ماوراء طبیعت انسان دارد؛ اگر متصل شود و از غیر منقطع گردد، و حالت‌های روحانی عبادی را در همه‌ی لحظات حفظ نماید. پس اگر حاجی بیندیشد که حج، تولدی دوباره و حفظ معنویات آن ضامن کمال روحی اوست، هرگز این سرمایه و موقعیت را به آسانی از دست نخواهد داد.

پایان پیام.اجاقی

منبع:پایگاه اطلاع رسانی حج