قدیمیترین موردی که نام قم در آثار اسلامی دیده میشود دو روایت از
علیعلیه السّلام میباشد که ابنفقیه و
عبدالجلیل رازی قزوینیآنها را
نقل کردهاند. روایت اوّل: «اَسلَمُ المواضِعِ یومئذٍ قَصَبَهُ قُمِّ تِلک الّتی
یخرج انصار خَیر الناس...» سالمترین مکانها در آن روز شهر بزرگ قم است، آن شهری
است که یاران بهترین خلق خدا از آن بیرون میآیند.... روایت دوّم: «سلام الله علی
اَهل قم و رَحمَهُ الله و برکاتهُ علی اهل قُم یسقَی اللهُ بِلادَهُم الغیث...»
سلامخدا و رحمت و برکات او بر اهل قم،
خداوند سرزمینها و بلاد ایشان را از باران رحمت خود سیراب سازد.
از این روایات دو مطلب عمده استفاده میشود یکی اینکه پس از فتح قم (۲۳ هـ)
بسیاری از مردم آن، دین مبین اسلام را پذیرفته و افتخار دوستی
اهل بیتعلیهم السّلام را پیدا کرده بودند،
دیگر اینکه نام قم، به همین صورت امروزی در کلام پیشوایان دین آمده است.
امّا برای علت نامگذاری قم وجوهی را ذکر کردهاند که صحیحتر و منطقیتر
آن این است که در ایام قدیم سرزمین قم محلّ جمع شدن آب رود انار (همین رودخانه
فعلی) بوده و آب از هیچ طرفی رهگذری نداشته است و در اطراف و جوانب آن به واسطه
زیادی
آب، علفزار و مرغزار فراوان بوده است که
چوپانان گرد به گرد آن زمین
چادرزدند و خانهها بنا کردند و آن خانهها
را کومه نام نهادند و بعد از آن اسم تخفیف پیدا کرد و کمْ شد پس آن را به عربی
برگرداندند و گفته شد قم...