.آداب زیارت امام رضا علیه السلام

مرقد مطهر حضرت رضا علیه السلام کانون فراز و فرود آمدن فرشتگان الهی و محل عبادت و راز و نیاز بندگان شایسته خدا و عارفان و عالمان خداشناس است. این ها و جز این ها نشان گر آن است که هماره باید با ادب و فروتنانه وارد این بارگاه با عظمت شد و حرمت حریم علی بن موسی الرضا علیه السلام را به گونه ای شایسته پاس داشت. رساترین و زیباترین تعبیر در این باره در قرآن آمده است. خدای متعال می فرماید:

«فِى بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْكَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالغُدُوِّ وَالْأَصَالِ...»[1]

«نور خدا... در خانه هایی است که خدا اذن داده است که بلند مرتبه شوند و بزرگ داشته شوند و نام وی در آنها یاد شود و بامدادان و شامگاهان تسبیح می کنند خدا را در آن خانه ها مردانی که بازرگانی و خرید و فروش آنان را از یاد خدا باز نمی دارد....»

عالمان بزرگ شیعه برای زیارت آدابی آورده اند که رعایت آنها در همه حرمهای ائمه علیهم السلام مورد نظر است. افزون بر آنها، در خصوص آداب زیارت حضرت رضا ـ علیه السلام ـ در روایات نکته هایی آمده است که بدان ها اشاره خواهد شد.

آداب زیارت معصومان علیهم السلام

دانشور بزرگ شیعه، جناب محمد بن جمال مکی معروف به شهید اول، در این باره چنین نوشته است:[2]

زیارت آدابی دارد که عبارت است از:

1ـ غسل. شیخ مفید آورده است:زائر با غسل و طهارت وارد حرم شود؛

2ـ لباس های تمیز، پاک و نو بپوشد؛

3ـ با حالت خضوع و خشوع به سوی حرم حرکت کند؛

4ـ چون به درگاه حرم رسید، بایستد و دعا و اذن دخول بخواند و بکوشد تا حالت خشوع و خضوع و رقت قلب در خود پدید آورد و باید بداند که این حالت است که زمینه را برای فرود آمدن رحمت الهی فراهم می آورد؛

5ـ چون خواست وارد حرم شود، پای راست را جلو بگذارد، به همان سان که در هنگام خروج، پای چپ را جلو گذاشته و خارج شود؛

6ـ در مقابل ضریح بایستد و خود را به ضریح بچسباند و آن را ببوسد؛

7ـ پشت به قبله و رو به ضریح بایستد و زیارت و دعا بخواند؛

8ـ پس از زیارت، گونه راست را بر ضریح بگذارد و از روی تضرع و خشوع دعا کند، آن گاه گونه چپ را بر ضریح بگذارد و خدا را به حق خودش و به حق صاحب قبر قسم دهد و بخواهد که خدا او را شفیع او قرار دهد. در دعا کردن اصرار ورزیده و پافشاری کند، آن گاه به بالای سر بیاید و دو باره دعا کند؛

9ـ تنها سلام و حضور در حرم کفایت می کند و زیارت به حساب می آید، ولی بهتر است با زیارت هایی که از ائمه ـ علیهم السلام ـ به ما رسیده، زیارت کند؛

10ـ پس از زیارت دو رکعت نماز بگذارد؛ اگر پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را زیارت می کند این نماز را در «روضه» بخواند و اگر یکی دیگر از معصومان را زیارت می کند، در بالای سر نماز بخواند. اگر این نماز را در مسجدی که در مرقد است، بخواند کفایت می کند؛

11ـ پس از نماز زیارت، دعاهایی که نقل شده بخواند و اگر دعایی وارد نشده، برای امور دینی و دنیوی خود دعا کند و هر چه دعا را به دیگران تعمیم دهد، به اجابت نزدیک تر است؛

12ـ مقداری قرآن تلاوت کند و ثوابش را به صاحب قبر اهدا کند. این عمل به نفع زائر است و نوعی تعظیم و بزرگداشت صاحب قبر محسوب می شود؛

13ـ بکوشد در همه این مراحل حضور قلب داشته باشد؛

14ـ استغفار کرده و از گناهان خود توبه کند؛

15ـ خادمان، محافظان و دیگر دست اندرکاران حرم را بسیار احترام کند؛ چه این که در واقع نوعی احترام به صاحب قبر به شمار می آید.

16ـ تا زمانی که در آن شهر اقامت دارد، مستحب است پس از خروج از حرم و استراحت در محل اقامت خود، مکرر به حرم باز گردد؛

17ـ در آخرین زیارت خود، زیارت وداع بخواند و از خدای متعال بخواهد دوباره زیارت آن معصوم را روزی او کند؛

18ـ بکوشد به گونه ای معصوم علیه السلام را زیارت کند که پس از هر زیارت به لحاظ معنوی و روحی بهتر از گذشته باشد؛ چون زیارت گناه را می ریزد و آدمی را سبک می کند، اگر زیارت او قبول شده باشد؛

19ـ برای احترام به امام معصوم و باقی ماندن شدت شوق به زیارت، چون از زیارت فارغ شد و بهره خود را از آن برد، در خارج شدن از حرم عجله نکند؛

20ـ در هنگام خروج به حالت قهقهرا راه برود؛ یعنی پشت به قبر حرکت نکند؛

21ـ بر نیازمندانی که در بقعه مبارک و یا مجاور آن هستند، صدقه داده و انفاق کند، به ویژه اگر از سادات باشند؛

22ـ سعی کند در زمان هایی که زیارت در آنها مستحب مؤکد است، زیارت کند [به عنوان مثال] در ماه رجب به زیارت حضرت رضا رود که از افضل اعمال است؛

23ـ همان طور که اشاره شد، بوسیدن ضریح هیچ کراهتی ندارد، بلکه فقهای شیعه آن را مستحب می دانند و اگر بوسیدن و دست مالیدن مشکلی ایجاد می کند، تقیه کند بهتر است و اگر زائر برای شکرگزاری نعمت توفیق زیارت سجده شکر کند، بهتر است؛

24ـ اگر روز جمعه را درک کرد قبل از نماز ظهر از سفر برنگردد و پس از نماز خارج شود؛

25ـ کسی که به حرم مشرف می شود و وقت نماز فرا می رسد، یا امام جماعت نماز جماعت می خواند، اول نماز بخواند و بعد زیارت کند و هر گاه در وسط زیارت وقت نماز می رسد، مستحب است زیارت را قطع کرده و نماز بخواند؛

26ـ وقتی جمعیت زائران زیاد است، مستحب است آنان که در کنار ضریح یا مکان های با فضیلت و مورد توجه زائران قرار دارند، زودتر عمل خود را تمام کنند تا نوبت به دیگران هم برسد؛

27ـ زنان باید جدای از مردان زیارت کنند و با حجاب کامل به گونه ای که شناخته نشوند به زیارت روند، و از آرایش بپرهیزند و اگر با مردان زیارت کنند، جایز ولی مکروه است؛

28ـ مستحب است کسی که به زیارت می رود به نیابت از پدر و مادر و دوستان بلکه همه مؤمنان زیارت کند.

آدابی که برای زیارت آورده شد، عام است و شامل همه مرقدهای شریف معصومان علیهم السلام می شود، اما بر طبق روایات، زیارت امام رضا علیه السلام نیز آدابی دارد که به آن ها اشاره می شود.

[1] .سوره نور، آیه 36

[2]. بحار‌الانوار، ج 100، ص 134-136