.اشاره‌ای به مناظرات حضرت رضا علیه‌السلام در خراسان

امام رضا علیه السلام در زمان ولایتعهدی خود در خراسان، مناظرات مختلفی را با افراد و گروه­های متعددی انجام دادند که اکثر آنها توسط مأمون صورت می­گرفت. دستگاه خلافت عباسی، مخصوصاً شخص مأمون، با اهدافی خاص، از اندیشوران مذاهب و فرقه های گوناگون؛ مانند جاثلیق رأس الجالوت، هربز اکبر، عمران صابی و… دعوت می کرد و آنان را رو در روی امام علیه السلام قرار می داد. با مطالعه در شخصیت، روحیات و افکار مأمون، آشکار می شود که او از تشکیل چنین جلسات و همایش­هایی، اهدافی سیاسی را دنبال می کرد. مأمون هر چند شخصاً به مباحثات علمی علاقه­مند بود، ولی به عنوان خلیفه، شخصی نبود که بخواهد با این­گونه مباحثات و مناظرات، عظمت و حقانیت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را به نمایش بگذارد و شخصیتی را که مورد توجه انقلابی های آل علی علیه السلام بود، در جامعه مطرح کند و علم و شکوه و شایستگی و برتری آنان را به دیگران بنمایاند، بلکه در پس این تلاش­­ها، اهدافی سیاسی داشت و چه بسا بی میل نبود که در این نشست­ها، برای یک­بار هم که شده، امام از پاسخ­گویی به پرسش­ها عاجز بماند!

از حسن بن محمد نوفلى نقل شده است: «سلیمان مروزى» متکلّم مشهور منطقه خراسان، بر مأمون وارد شد، مأمون او را بسیار احترام نمود و به او هدایایى داد و گفت: پسر عمویم على بن موسى الرّضا (علیهما السلام) از حجاز نزد من آمده است و علم کلام و متکلّمان را دوست دارد، اگر مانعى نیست، روز ترویه براى مناظره با او نزد ما بیا. سلیمان (از روی غرور) گفت: ای امیر مؤمنان! دوست ندارم در مجلس شما، و در حضور بنى هاشم از چنین کسى سؤالاتى کنم؛ چرا که در مقابل دیگران در بحث با من شکست مى‏خورد، و نیز صحیح نیست که با او زیاد بحث و جدل‏ کنم. مأمون گفت: من فقط به این دلیل که قدرت تو را در بحث و مناظره مى‏دانستم به دنبالت فرستادم و تنها خواسته من این است که او را هرچند در یک مورد، مجاب کنى و ادلّه او را ردّ نمایى، سلیمان گفت: بسیار خوب، من و او را با هم رو به رو کن و ما را به هم واگذار و خود شاهد باش… .[1]

انگیزه مأمون از برگزاری این گونه مناظره ها، هرچند مورد اختلاف پژوهش­گران و صاحب نظران است، اما در این نکته نمی توان تردید کرد که غلبه امام بر حریفان و طرف­­های مناظره، با استناد بر کتاب­های خودشان و بر اساس منطقی محکم و استوار، در نهایت به اثبات حقّانیت و احیای اسلام، مجاب شدن مدعیان گوناگون، اثبات برتری و حقّانیت ائمّه اهل بیت علیهم السلام و پیروان و شیعیان آنها منجر شد. در پی این مناظره­ها بود که یکی از پویاترین کانون های علوم اسلامی، به ویژه شیعی، در خراسان پا گرفت و در دوره­های بعد، به ایفای نقشی حیاتی در پاسداری از اسلام و تشیع و ترویج آن پرداخت.

[1] عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج ‏۱، ص ۱۷۹