پیوندها
وبلاگ
پرسش و پاسخ
آيا قبر فاطمه عليها السلام در روضه است؟!
پس از روشن شدن اين مطلب كه «از نظر ائمه هدى عليهم السلام روضه داراى مفهوم وسيعتر و شامل بيت پيامبر و بيت فاطمه مىباشد.» اين موضوع نيز روشن مىشود كه مسأله دفن شدن آن بزرگوار در روضه، كه به صورت يكى از احتمالات از سوى بعضى از علما مطرح گرديده، حتى در صورت وجود دليلى بر اين موضوع، در واقع مكمّل رواياتى خواهد بود كه با صراحت دلالت دارند بر اينكه پيكر آن بانو در داخل بيت خويش به خاك سپرده شده است.
اينك بعضى از رواياتى را كه در اين زمينه نقل شده است و قبلًا آورديم مجدداً متذكر مىشويم و آنگاه به احتمال دفن شدن آن حضرت در روضه و علّت پيدايش اين احتمال مىپردازيم:
1- ابونصر بزنطى از حضرت رضا عليه السلام نقل مىكند كه: از آن حضرت درباره محلّ قبر فاطمه عليها السلام پرسيدم، فرمود:«دُفِنَتْ في بيتِها فلمّا زادت بنو أُميّة في المسجد صارت في المسجد».[1]
2- بزنطى همچنين مىگويد از امام رضا عليه السلام از محلّ دفن فاطمه زهرا سؤال كردم، فرمود: شخصى اين موضوع را از جعفر بن محمّد عليهما السلام سؤال كرد كه عيسى بن موسى هم در آن مجلس حاضر بود عيسى پاسخ داد: فاطمه عليها السلام در بقيع دفن شده است. آن شخص بار ديگر از امام سؤال كرد كه شما چه مىفرماييد؟ حضرت فرمود: عيسى به سؤال شما پاسخ داد. بزنطى مىگويد عرض كردم: أصلحك اللَّه، من با او چه كار دارم، شما نظر پدرانتان را به ما بگوييد، فرمود: «دُفِنَت في بيتها».[2]
3- سيد بن طاوس رحمه الله از امام هادى عليه السلام نقل مىكند كه آن حضرت در جواب اين سؤال كه قبر مادرتان فاطمه زهرا عليها السلام در داخل مدينه است يا همانطور كه مردم مىگويند در بقيع؟
چنين نگاشت: «هيَ مَعَ جدّي»[3]
علما و محدثان بزرگ شيعه نيز با اينكه مضمون اين روايات صريح و صحيح را پذيرفتهاند و دفن شدن آن حضرت در داخل بيت خويش را مورد تأكيد قرار دادهاند ولى دفن شدن آن حضرت در «روضه» و يا در ميان بيت و منبر را نيز به صورت احتمال مطرح ساختهاند. چند نمونه از گفتار آنان را مىآوريم:
1- محدّث بزرگ، شيخ صدوق رحمه الله (م 381) مىگويد: «اقوال در محلّ قبر فاطمه عليها السلام مختلف است؛ بعضى از مؤرخان مىگويند: در بقيع مدفون است و بعضى ديگر معتقدند در ميان قبر و منبر؛ زيرا رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است: ما بين قبري و منبري روضة من رياض الجنّة و بعضى مىگويند در داخل خانه خودش دفن شده است .. امّا نزد من قول آخر صحيح است.»[4] 2- شيخطوسى (م 460) مىگويد: «الأصوب أنّها مدفونة فيدارها أوفي الروضة»[5]
3- مرحوم طبرسى (از اعلام قرن ششم) مىگويد: در محلّ قبر آن حضرت اختلاف است؛ زيرا بعضى از علما مىگويند در بقيع دفن شده است و اين قول بعيد است و بعضى ديگر داخل بيت را تأييد مىكنند و بعضى ديگر مىگويند: در ميان قبر و منبر دفن شده است.
سپس مىگويد: فرمايش رسول خدا صلى الله عليه و آله كه فرمود: «بين قبري ومنبري روضة من رياض الجنّة» به اين معنى اشارت دارد.[6] 4- سيد بن طاووس (م 693) مىگويد: «والظاهر أنّ ضريحها المقدّس في بيتها المكلّل بالآيات والمعجزات». سپس مىگويد: زيرا آن حضرت وصيت كرده بود كه شبانه دفن شود و كسانى كه آن بزرگوار، تا هنگام مرگش نسبت به آنان خشمگين بود در نمازش حاضر نشوند و اگر پيكر پاك آن بزرگوار به بقيع حمل مىشد و يا در داخل مسجد و در ميان بيت و منبر دفن مىگرديد، آثار حفر قبر، كسانى را كه در فكر كشف آن بودند راهنمايى مىكرد و لذا مستور بودن قبر شريف دليل بر اين است كه پيكر پاك وى به بيرون از خانهاش و يا به بيرون از حجره رسول خدا صلى الله عليه و آله حمل نشده است.[7]
مبناى دفن شدن در روضه چيست؟
دليل و منشأ اين احتمال چيست؟ آيا دليل مسلّم تاريخى آن را تأييد مىكند يا روايت مورد اعتماد از پيشوايان معصوم در اين زمينه وارد شده است؟!
و يا به قول شيخ طوسى رحمه الله در تهذيب، يك اختلاف نظرى است كه در ميان علما، بدون ارائه دليل متقن به وجود آمده است؛ «ونُسبت هذا الاختلاف الى الأصحاب».[8]
پاسخ اين پرسش اين است: همانگونه كه مرحوم شيخ طوسى اشاره كردهاند، از گفتار علما و محدثان ظاهر مىشود كه در اين مورد نه مستند تاريخى وجود دارد و نه روايت مورد اعتماد آن را تأييد مىكند بلكه اين موضوع در مقابل روايات صريح و صحيح كه در مورد بيت شريف وارد شده است، يك استظهار ضعيف و يك اصطياد احتمالى است از حديثشريف «ما بَيْنَ بَيتي و قبْري رَوْضَة مِنْ رياضِ الجنّة» بدين معنى كه علما و مورّخان اين حديث شريف را كه از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در مورد روضه شريفه نقل گرديده است، چنين توجيه مىكنند و اين فضيلت و شرافت را چنين تعليل مىكنند كه: شايد به جهت دفن شدن پيكر پاك دختر رسول خدا صلى الله عليه و آله در روضه مطهّره است كه اين كرامت و فضيلت به اين مكان مقدّس اختصاص و تعلّق يافته و موجب تفضيل و ترجيح روضه بر ساير نقاط مسجد گرديده است.
آنچه پيشتر از شيخ صدوق و طبرسى نقل كرديم، گواه صريح بر اين مطلب است و گواه سوم سخن ابن شهراشوب است كه پس از نقل نظريه شيخ طوسى؛ (والأصوب أنّها مدفونة في دارها أو في الروضة) مىگويد: «و يؤيّد قَولَهُ قولُ النبيّ صلى الله عليه و آله: «بين قبري ومنبري روضة من رياض الجنّة».[9]
و بالاخره گواه ديگر، گفتار شيخ ابوالفتوح رازى در رساله «حسنيّه» است كه از زبان اين بانو در حضور هارون الرشيد چنين مىگويد: ... و در ميانه قبر و منبر دفن كردند به حكم حديث «ما بين قبري و منبري روضة من رياض الجنّة».[10]
و نمونههاى ديگر از گفتار علما و دانشمندان كه نقل همه آنها موجب اطاله خواهد شد.
نتيجه اينكه احتمال دفن شدن حضرت زهرا عليها السلام در روضه دليل روشنى ندارد بجز برداشت ضعيف از حديث ياد شده. بطورىكه در آخر بحث اشاره خواهيم كرد، اين در حالى است كه دفن شدن در مسجد، كه براى عبادت وقف شده است، از نظر شرعى مجوزى ندارد.
روضه وبيت يكى است
بايد گفت با توجه به مضمون روايات گذشته كه ائمه هدى عليهم السلام روضه را مفهوماً و يا حكماً به بيوت پيامبر صلى الله عليه و آله و بيت حضرت زهرا عليها السلام اطلاق نمودهاند و بلكه مصداق بارزروضه و افضل از آن معرفى كردهاند، دفن شدن فاطمه زهرا عليها السلام در روضه، يك معناى قابل قبول و مطابق با واقع پيدا مىكند و اين موضوع با دفن شدن آن حضرت در داخل بيتش، كه مضمون روايات صريح است، منافى و مخالف نخواهد بود.
و چنين به نظر مىرسد كه منظور مرحوم علّامه ناظر به همين معنا است. او پس از نقل اقوال سهگانه در مدفن آن بزرگوار از شيخ طوسى رحمه الله، مىگويد: «والرّوايتان الأوّلتان متقاربتان ومن قالَ أنّها دفنت في البقيع فبعيدٌ عن الصّواب».[11]
يعنى «روضه» و «بيت» داراى يك مفهوم نزديك به هم و قابل جمع هستند نه داراى مفهوم مخالف هم، كه هر يك مكانى مستقل و جداگانه باشد.
گفتنى است اين معنا برداشت و تحليل صريح مرحوم علّامه مجلسى نيز هست كه در آخر بحث ملاحظه خواهيد كرد.
[1] ( 1). عيون أخبار الرضا، ج 1، ص 311
[2] ( 2). قرب الاسناد، ص 293، چاپ 1417، مؤسّسه كوشانپور.
[3] ( 3). اقبال الاعمال، ص 623
[4] ( 4). من لا يحضره الفقيه، با تصحيح غفارى، ج 2، ص 572
[5] ( 5). به نقل از مناقب، ج 3، ص 365
[6] ( 1). اعلام الورى، ص 159
[7] ( 2). اقبال الاعمال، ص 624
[8] ( 3). به نقل وافى، ج 8، ص 1370
[9] ( 1). مناقب، ج 3، ص 365
[10] ( 2). رساله حسنيّه، چاپ سنگى بدون مشخصات.
[11] ( 1). تحرير، فصل زيارات، ص 131، چاپ ايران 1314
