مقدمه :
تمامی اعمال عبادی شریعت مقدس، جدا از صور ظاهری دارای اسرار  و رازهای شگفت انگیزی است که مومنان به میزان سعه وجودیشان از آن بهره مند می گردند از اینرو این قلب آدمی است که به شهود عینی یک فریضه و اسرار نهانی یک عبادت می رسد و به درک آنچه که چشمان ظاهری از نظاره آن عاجزند، نائل می شود.
حج نیز که از اعظم واهم عبادات الهی است – از این اصل اصیل مستثنی نیست زیارت بیت الله الحرام صورت و قشر و ظاهری داردکه همان مناسک حج است و علم شریف فقه آن را تبیین نموده است و سیرت .مغز وباطنی دارد که – فی الجمله – همان سیر الی الله وسلوک الی جناب الله – عزوجل است كه فقه الله الاکبر آن را تشریح کرده است.
آنچه در زیر آمده تلخیصی از کتاب ارزشمند آیت الله حسین مظاهری با عنوان اسرار حج است که در آن ضمن بیان تبیین منازل حج به بیان مختصری از اسرار و رازهای شگفت نهفته در فریضه انسان ساز حج پرداخته شده است.
بر این اساس سفر حج سفری عرفانی و دارای سه منزل است: دراین شماره به منزل اول که سیر من الحق الی الحق است می پردازیم. این منزل خود دارای مراتب ومقاماتی به شرح زیر است.
توبه:
توبه؛ مهم تر از همه مراتب، توبه است و معنای توبه که منزل اول سلوک است، رجوع از شیطان ها و طاغوت ها به سوی الله، ورجوع از نفس مادی وحیوانی به نفس روحانی، رجوع از طبیعت به سوی روحانیت نفس؛ رجوع از هوا وهوس ونفس اماره به معنویت وفضائل وتدارک گذشته¬ها است که هیچ حقی از خدا واز خلق بر ذمه او باقی نماند واز میان مردم بیرون رود واحدی از او ناراضی نباشد جز شیطان به این ترتیب حقیقت بنیادین مقام توبه چیزی جز رو گردانندن ورو کرن نیست سالک راه خدا؛ از موانع وصول له محبوب عبور کرده ورو گردان می شود و روی توجه به جانب حضرت حق می آورد و تمام فکر ونظرخویش را به سوی او – جل وعلا – معطوف می دارد.
نقطه آغاز در این رجوع، تفکر در تبعات و آثار وحشت انگیز گناهان وبه این وسیله، روشن کرن آتش ندامت در سینه وقلب است.
وهمین آتش پشیمانی و در پی آن احساس نقص و کاستی و فرو ریختن است که بر انگیزاننده سالک برای سلوک ونقطه عطف حرکت سالکانه اوبه سوی کمال و مایه تحول ودردمندی اوست این است که توبه را بدون تردید باید آغاز زندگی جدید به شمار آورد.
یقظه:
یقظه؛ معنای یقظه توجه، آگاهی و بیداری است ودراین سفر عرفانی، یقظه به معنای توجه به قدر ومنزلت خانه خدا و حریم پاک اوست. توجه به توفیقی که پروردگار عالم به بنده خویش عنایت کرده است توجه به این که دراین مسافرت نباید کسی یا چیزی او را مشغول کند آگاهی از این که اگر حج مقبولی انجام دهد به هدف و مقصود از خلقت انسان (مقام لقا وعبودیت) خواهد رسید توجه به انجام بایدها وارزش¬ها؛ یعنی واجبات و اجتناب از نبایدها و ضد ارزش ها؛ یعنی گناهان واین که خداوند عمل گنهکاران را نمی پذیرد وقبولی تمامی اعمال وابسته به تقوا اس؛ انما یتقبل الله من المتقین. همانا فقط وفقط خداوند از پروا پیشگان می پذیرد (مائده : 27) و نیز توجه واهتمام به مستحبات؛ بویژه خدمت به همنوعات وخلاصه آگاهی و توجه به این که در این مسافرت روحانی همانند هر حال دیگری، درمحضر خداوند، پیغمبر اکرم وائمه طاهرین علیهم السلام است
تخلیه:
تخلیه؛ پس از مقام توبه ویقظه باید در منزل اول به مرتبه تخلیه صعود کند. مقام تخلیه آن است که دل رایکسره از صفات زشت و ناپسند و رذائل اخلاقی، خالی کند وریشه¬های هرز صفات رذیله؛  نظیرحسد، بخل، کبر، ریا، تملق، شقاوت، جاه طلبی و..... را که مایه تیره بختی وسيه روزی آدمی است به آتش اراده و عزم بر ترک این  رذائل، بسوزاند وزقّوم رذیلت های زشت را از سرزمین قلب خود به دست همت برکند و آن را عرصه کشت گل های با طراوت فضیلت¬های انسانی گرداند و بدین ترتیب از این مرتبه به مقام «تخلیه»  پا بگذارد.
تحلیه:
 تحلیه: بنیاد مرتبت تحلیه، آراستن دل به خصائص زیبا وفضائل عاليه؛ نظیر خیر خواهی، سخاوت، گشاده دستی، تواضع، اخلاص، صداقت، رافت، زهد وآزادگی از همه تعلقات و..... است. سالک راه دوست باید بکوشد تا خویشتن را به  فضائل اخلاقی بیاراید و مهم¬تر از هر فضیلتی، ملکه خلوص واخلاص درعمل است و دراین صورت است که حج وی، حج ابراهیمی خواهد بود؛ این وجهت وجهی للذی فطر السماوات والارض حنیفاً وما انا من المشرکین. اگر حاجیان و سالکان در این سفر عرفانی نیت خویش راخالص گرانند و هیچ یک از اغراض پست مادی و دنیوی و حتی اغراض اخروی را در این عمل شریف دخالت ندهند بلکه توجه خود را یکسره به جانب میزبان و صاحب البیت معطوف دارند جز رضایت او را در نظر نیاورند انگاه محصول تلاش خود را دس خشنودی دوست نظاره خواهند کرد وچرا را در  خشنودی دست نیابند؟ که رنگ خدا بهترین رنگهاست.
والبته این متاع گرانبها بعد از گذر از ریشه کن نمودن رذیله ریا و تظاهر، درمقام تخلیه بوسیله توجه به عواقب سوء و نتایج شوم این رذیله است که به چنگ حاجیان می افتند؛ سالک، پس از مقام تخلیه و تحلیه ومداومت  واستمرار بر دو عنصر عدالت و اخلاص، می باید به هر وسیله ریاضات دینیّه بویژه تداوم درتلاوت قرآن همراه با تفکر در آن، دعا و تضرع به درگاه خداوند متعال و توسل و توجه به پیشگاه اهل بیت علیهم السلام بالاخص مصداق حاضر ولایت محمدیه، محوریتعالم امکان، ولی الله الاعظم – ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء به مقام تجلیه صعود کند.
تجلیه :
تجلیه ؛ و حقیقت این مقام بالاتر از آن است که درتصور هر کس آید واین مرتبتی است که  نصیب اوحدی از اولیای الهی می شود. دراین مقام، قلب سالک به نور خدا منور می شود تجلی انوار الهی باقلب سالک نه آن می کند که در گفت و شنود آوریم، تنها باید به آن مرتبت رسید تا طعم شیرین وروح افزای آن را چشید.
مجموع این مقامات پنج گانه منزل اوّل درکلام بلند وارجمند امام صادق (علیه السلام ) كه در مصباح الشریعه از آن حضرت نقل کرده جلوه گر ونمایان است.
«إذا ارَدتَ الحَجَّ فَجرِّدْ قَلبَکَ لله – عزوجل – مِنْ قَبْل غُرْمِکَ مِنْ کل شاغِل وَحَحْب کُلِ حاجِبِ وفوّض أموَرَکَ کلها الی خالِقکَ وتوکل علیه فی جميع ما یَظْهَرْ»( مصباح الشریعه ، باب 22)
هرگاه خواستی حج به جای آوری، پس قلب خود را پیش از آغاز عمل از هر گونه مشغول کننده ومانع و حاجب، برای خدای متعال برکنارکن و جریان امور خويش را به خداوند واگذار و در تمام حرکات وسکنات خود، خالق خویش را وکیل قرار ده و در برابر فرمان و حکم و تقدیر او مطیع و تسلیم باش و دنیا و آسودگی و مردمان را رها کن و خود را از حقوق مردم خارج کن تا از توطلبکار و ناراضی نباشند ودر این راه به زاد وتوشه ویاران وتوانایی جوانی وثروت خود اعتماد مکن، زیرا آن کس که دعوی مقام رضا وتسلیم الهی کند و با این حال به چیز دیگر ی اعتماد کند خداوند همان چیز را دشمن و موجب ضرر ووبال او می گرداند تا او بفهمد وبداند که نه او ونه هیچ کس را قدرت و تدبیری نیست مگر به عصمت و توفیق اعطا شده از جانب خداوند و دراین سفر به اندازه ای خود را آماده ومستعد کن که گویا امید مراجعت  برای تو نیست و در مصاحبت  و رفاقت وهمراهی با دیگران خوش رفتار و نیکو کردار باش و پیوسته اوقات واجبات الهی وسنن رسول محمدی (ص) را وآنچه بر تو واجب است از آداب عرفی و تحمل و بردباری در برابر ناراحتیها و ابتلائات و شکر نعمتهای خداوندی وگشاده دستی و بخش، مراعات نما
منبع:نشریه زائر