بصره نخستين شهر اسلامي ساخته شده در عراق در سال 14هـ . است. اين شهر تاريخ اسلامي کهن دارد و نقش مهمي در تاريخ و علوم اسلامي ايفا کرده و مرکز يکي از مدارس مهم فقه و کلام و زبان عربي به شمار مي رفته است.
مراکز ديدني بصره:
1 ـ مسجدجامع بصره; که به «مسجد الامام علي(عليه السلام)» شهرت دارد و نخستين مسجد ساخته شده در عراق است. حضرت علي، اميرالمؤمنين(عليه السلام)پس از واقعه جمل در اين مسجد نماز گزارد و درباره آن پيش گويي نمود که صدها سال بعد به وقوع پيوست و جزو غيب گوييهاي آن حضرت شمرده مي شود. امروزه ازاين مسجد، تنها قسمتي از گلدسته و باروي آن باقي مانده است.
2 ـ آرامگاه زيد بن صوحان; او از ياران باوفاي اميرالمؤمنين(عليه السلام) بود که در سال 36هـ . در جنگ جمل به شهادت رسيد. آرامگاهش در«کوت الزين» بصره قرار دارد.
3 ـ قبر حسن بصري; او از تابعين و مشايخ مشهور صوفيه است که در سال 21 هـ . در مدينه متولد گرديد و در سال 110 هـ . در بصره در گذشت و بر گور او ساختماني کهن از قرن هفتم با گنبدي مخروطي قرار دارد.
4 ـ ملاصدراي شيرازي; در يکي از اتاقهاي پيرامون قبر حسن بصري، آرامگاه فيلسوف شهير ملاصدراي شيرازي قرار دارد که در سفر حج درگذشت و در اين بقعه دفن گرديد.
5 ـ قبر زبير بن عوام، او عمه زاده پيامبر(صلي الله عليه وآله)که در جنگ جمل شرکت فعال داشت ليکن در ميانه جنگ پشيمان گرديد و در هنگام فرار از ميدان جنگ به دست مردي به نام «ابن الجُرْموز» به هلاکت رسيد. حکومت عثماني براي گور او که در بيابان بود، ساختماني ساخت که پيرامون آن، امروزه شهري است به نام «الزبير» که در 30 کيلومتري بصره قرار دارد.
افزون بر آنچه گذشت، سرزمين عراق، که مهد يکي از کهن ترين تمدنهاي بشري و از پايگاههاي نخستين اسلام و تشيع بشمار مي رود، صدها اثر تاريخي و بويژه آرامگاههاي امام زادگان والامقام و علما و سادات را در خود جاي داده است. شايد کمتر روستايي در عراق باشد که در داخل يا پيرامون آن، زيارتگاهي وجود نداشته باشد که بخش عظيمي از آنها صحيح النسب و داراي تاريخي کهن مي باشند.