********

بخش اول ((فضایل فاطمه بنت اسد سلام الله علیها))

پیش از تحلیل چگونگی تولد امام علی علیه السلام درکعبه آنچه که باید به آن پرداخته شود تبیین و تحلیل همه جانبه شخصیت و جایگاه فاطمه بنت اسد است، چرا‌ که در بین زنان مسلمان فاطمه بنت اسد یکی از زنان شایسته ای است که از فضایل فراوانی برخوردار است ولی عظمت و بزرگی امام علی علیه السلام موجب شده است آنگونه که شایسته این بانوی بلند مرتبه است پرداخته نشود، از همین رو تلاش می شود با بیان بعضی از خصیصه ها، به معرفی آن حضرت بپردازیم.

1-((عارفه و سالکه در جزیره العرب))

در شرایطی که عموم مردم جزیره العرب بت پرست بودند، این بانوی شایسته نه تنها موحد بود بلکه عارفه ای بود که با توسل خویش به کعبه، نه تنها دیوار کعبه برایش شکافته شد و درون کعبه زایمان نمود، بلکه در مدت چهار روزه توقف در داخل کعبه از مائده آسمانی تناول می کرد، ازهمین رو در گزارش تاریخی آمده است:

شیعه و سنی نقل کرده‌اند که هنگامی که درد زایمان بر او فشار آورد، و هنگام ولادت فرزندش علی رسید، به کنار کعبه آمد و با این چند جمله ناراحتی خود را به خدا اظهار کرد و گفت:

«پروردگارا، من ایمان دارم به تو و به همه پیامبران و کتابهایی که از سوی تو آمده و گفتار جدّم ابراهیم خلیل را تصدیق دارم و او که این خانه کعبه را بنا کرد. پروردگارا به حق ابراهیم همان کسی که این خانه را بنا کرد و به حق این نوزادی که در شکم من است، ولادت او را بر من آسان گردان…»

ناگهان دیوار کعبه شکافته شده، و فاطمه به درون خانه رفت و علی به دنیا آمد. این مطلب به سرعت در شهر پیچید، سه روز گذشت، چون روز چهارم شد فاطمه از همان مکان بیرون آمد و علی را روی دست داشت و به مردم گفت:

«خدای تعالی مرا بر زنان پیش از خود، برتری بخشید، زیرا آسیه دختر مزاحم، خدا را در مکانی پرستش کرد که جز به صورت اضطرار و ناچاری نمی‌بایستی پرستش می‌نمود، و مریم دختر عمران، نخله خشکی را حرکت داد، تا از آن رطب تازه خورد؛ و من داخل خانه خدا شدم و از میوه بهشتی خوردم؛ و چون خواستم از خانه بیرون آیم هاتفی ندا کرد: فاطمه نام این مولود را علی بگذار که خدای علی اعلی فرماید: من نام او را از نام خود جدا کردم و به ادب خود ادب آموختم و من بر مشکلات علم خویش او را واقف ساختم و اوست کسی که بتها را در خانه من می‌شکند و او است کسی که بر پشت بام خانه ام اذان بگوید و مرا تقدیس کند. وای به حال کسی که او را دشمن داشته و نافرمانیش کند:امالی صدوق ص195، مستدرالصحیحین نیشابوری، ج3، ص550»

2-((مادر ثانی پیامبر))

در بلند مرتبه بودن فاطمه بنت اسد همین بس که نه تنها که فرزند آسمانی چون امام علی علیه السلام دامنش تربیت شده است است بلکه او بانوی بلند مرتبه ای است که همراه همسرش ابوطالب سرپرستی و تربیت پیامبر گرامی اسلام را از سن 8 سالگی به عهده داشتند که درگزارش تاریخی آمده است:

((از آنجا که پیامبر اسلام در کودکی، پدر، مادر و جدش را از دست داد، از ۸ سالگی تحت سرپرستی ابوطالب درآمد. فاطمه بنت اسد به عنوان همسر ابوطالب در سرپرستی رسول خدا(ص) شریک بود. مهربانی فاطمه بنت اسد نسبت به پیامبر(ص) چنان بود که پس از درگذشت وی، پیامبر(ص) فرمود: «امروز مادرم وفات کرد.» و او را در پیراهن خویش کفن کرد و در قبرش فرود آمد و در لحد او خوابید، و چون به او گفتند:‌ «ای رسول خدا! برای فاطمه سخت بی‌تاب گشته‌ای!» گفت: «او به‌راستی مادرم بود، چه کودکان خود را گرسنه می‌داشت و مرا سیر می‌کرد، و آنان را گردآلود می‌گذاشت، و مرا شسته و آراسته می‌داشت، راستی که مادرم بود». نیز نقل است که فرمود: از ابوطالب، کسی چون فاطمه به من نیکی نکرد. (تاریخ یعقوبی، ص49 ترجمه آیتی، الاستيعاب، ج4، ص1894)

3-((کعبه زایشگاه فاطمه بنت اسد))

فاطمه بنت اسد آنچنان روحیه عارفانه داشت که به هنگام درد زایمان، دیوار کعبه به جانبش شکافته می شود و کعبه با اینکه عبادتگاه بود، زایشگاه این بانویی بلند مرتبه شد ازهمین رو وقتی صعصعه بن سوهان از امام علی علیه السلام پرسید مقام شما بالاتراست یا عیسی بن مریم حضرت در پاسخ فرمودند:

((به اذن و قدرت پروردگار، وقتی جبرئیل در گریبان مریم دمید، او حامله شد و زمانی که موقع وضع حملش رسید به مریم وحی شد که: «از خانه بیت المقدس بیرون آی، این خانه محل عبادت است نه محل ولادت و زایشگاه: اخرجی عن البیت فإنّ هذه بیت العبادة لا بیت الولادة»

به همین دلیل از بیت المقدس بیرون رفت و عیسی در بیابان خشکیده ای متولد شد. اما وقتی مادر من ـ فاطمه بنت اسد ـ درد زاییدن گرفت در وسط کعبه به مستجار کعبه متوسل شد و گفت: بارالها بحق این خانه کعبه و بحق کسی که این خانه را بنا نهاده است، درد زایمان را بر من سهل و آسان گردان. در همان وقت دیوار کعبه شکافته شد و مادرم فاطمه با ندای غیبی به داخل خانه راه یافت، من در همان خانه کعبه متولد شدم. بنابراین چون مکه معظمه بر بیت المقدس برتری دارد و مریم از زادن عیسی در بیت المقدس ـ مکانی پائین تر از مکه ـ نهی شد، ولی مادر علی(علیه السلام)، برای زادن او به درون کعبه ـ مکانی برتر از بیت المقدس ـ دعوت شد، بدین جهت روح، نفس و بدن او از عیسی پاکیزه تر است: اللعمه البیضاء، ص121))

4-((دومین زن مسلمان، اولین زن بیعت کننده))

درفضیلتش همین بس که دومین زن و یازدهمین فرد مسلمان، و از نخستین زنانی بود که به پیامبر اسلام(ص) ایمان آورد(ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ، ج۱، ص۱۴،)) وهمچنین ازنخستن زنانی بود که با علی(ع) از مکه به مدینه هجرت کرد، ازهمین رو امام‌ صادق(ع) می‌‏فرماید: «فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین(ع)، نخستین زنی بود که با پای پیاده از مکّه به مدینه هجرت کرد( کافی، ۱، ج۲، ص۳)

همچنین اولین زن بیعت کننده با پیامبر پس از فتح مکه بود(الفصول المهمة، ، ص۳۷.) و آن هنگامیکه پیامبر(ص) بر کوه صفا قرار گرفته بود و از مردان بیعت می‌گرفت، زنان مکه که ایمان آورده بودند برای بیعت خدمتش آمدند. در این زمان آیه ۱۲ سوره ممتحنه نازل شد که خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورند و در هیچ کارشایسته ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است المیزان، ج19، ص.246».

5-((پیراهن پیامبر کفن فاطمه بنت اسد))

آن چنان این بانوصاحب فضیلت شدودرخشیدوقتی در سال چهارم هجری در مدینه از دنیا رفت؛رسول خدا(ص) با پیراهن خودش او را کفن کرد و فرمود: «جبرئیل به من خبر داد که او اهل بهشت است و خداوند به هفتاد هزار فرشته امر کرده که براو دعا بخوانند سپس بر بدن فاطمه نماز میت خواند. پیامبر (ص) در تشییع جنازه او شرکت کرد تا به قبرش در قبرستان بقیع رسید. پیامبر(ص) داخل قبر شد و در آن دراز کشید، آن‏گاه برخاست و جنازه را با دست خود گرفت و درون قبرگذاش گذاشت: کنزالعمال، ج6، ص228، تذکرة الخواص، ص 10.

********

بخش دوم:((راز وفلسفه تولد درکعبه))

در اینکه راز و فلسفه این تولد استثنایی در داخل خانه خدا(کعبه مکرمه) چه بوده است؟ هرچند کشف اسرار الهی و آنچه که جنبه قدسی و لاهوتی دارد فراتر از استعداد بشری است ولی با تامل در گزارش می توان به برخی از این اسرار دست یافت که دراینجا اشاره خواهیم داشت؛

فلسفه اول:

همانگونه که مریم سلام الله علیها به دلیل داشتن روح قدسیه صاحب کرامت بود که ازجمله كراماتي كه خداوند براي حضرت مريم(س) نقل مي كند، برخورداري روزانه او از رزق و روزي الهي بوده است. حضرت زكريا(ع) هرگاه به محل و محراب عبادت حضرت مريم(س) وارد مي شد، با رزق و روزي هاي شگفت انگيزي مواجه مي شد. مثلا در غير فصل انگور، در نزد ايشان انگور تازه مي يافت:(آل عمران، آيات 36 و 37؛ جامع البيان، ج 3، جزء 3، ص 244))

از مناجات فاطمه بنت اسد سلام الله علیها می توان به این حقیقت رسید که وی مریم ثانی بود که روحیه قدسیه اش موجب چنین کرامت بی نظیر شد چرا که درگزارش آمده است درحالی که درد زایمان داشت کنار کعبه آمد واینگونه مناجات کرد :

رَبِّ اِنّی مُؤمَنِةٌ بِکَ و بما جاءَ مِن عِندِکَ مِن رُسُل و کُتُب و اَنّی مُصَدِّقَةٌ بِکَلامِ جدیّ اِبْراهیم الخَلیل و انَّه بنی البیت العتیق؛ فَبِحقِ الذَّی بنی هذا البَیْتِ و بِحَقَ الْمُولوُدِ الذَّی فی بَطْنی لما یسرت علی ولادتی: بحار، ج35، ص8،ح 11))

پروردگارا! من به تو و پیامبران و کتابهای آسمانی تو، ایمان آورده ام و سخن جدم ابراهیم را پذیرفته ام و بی تردید خانه تو با دستان او ساخته شده است. خداوندا! به حق آن کسی که این خانه را بنا کرد و به حق جنینی که در رحم دارم، این ولادت و وضع حمل را، برای من آسان گردان))

از همین روست فاطمه بنت اسد هنگام خروج ازکعبه خطاب به کسانی چند روز درانتظار خروجش بودند گفت:

«اِنّی فُضِّلْتُ عَلی مَنْ تَقَدَّمَنی مِنَ النِّساءِ لاَِنَّ آسِیَةَ بِنْتَ مُزاحِمٍ عَبَدَتِ اللّه َعَزَّوَجَلَّ سِرّا فِی مَوْضِعٍ لایُحِبُّ اَنْ یَعْبُدَاللّه َفِیهِ اِلاّ اضْطِرارا، وَاِنَّ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْران هَزَّتِ النَّخْلَةَ الْیابِسَةَ بِیَدِها حَتّی اَکَلَتْ مِنْها رُطَبا جَنیّا، وَاِنّی دَخَلْتُ بَیْتَ اللّه ِ الْحَرامَ فَاَکَلْتُ مِنْ ثِمارِ اَلجَنَّةِوَاَوْراقِها[ارزاقها:]؛

بحارالانوار، ج35، ص8)) به راستی من بر زنهای پیش از خود برتری یافتم؛ زیرا آسیة دختر مزاحم (همسر فرعون) خدا را پنهانی در جایی عباد تش تکان داد تا رطب تازه ای از آن بخورد، ولی من داخل خانه خدا شدم و از میوه های بهشتی و ورقها (یا روزیها)ی آن استفاده بردم))

فلسفه دوم:

ولادت علی عليه السلام در درون خانه خدا رمز و رازش اين است كه بدانيم قلب خانه خدا و توحيد را ولايت و امامت علی تشكيل می دهد. در منابع روايی اِشاراتی به اين مطلب شده است، از جمله:

1. در ذيل جملاتی كه فاطمه بنت اسد در لحظه خروج از خانه خدا شنيد، می خوانيم: «فَطُوبی لِمَنْ اَطاعَهُ وويلٌ لِمَنْ اَبغَضَه وَعَصاهُ؛بحار، ج35، ص8،ح 11 ) پس خوش به حال كسی كه او را دوست بدارد و اطاعتش كند و وای بر كسی كه او را دشمن بدارد و نافرمانی كند.»

2. در دعوت نامه ابوطالب از مردم برای وليمه حضرت علی عليه السلام می خوانيم: «وَقالَ هَلُمُّوا وَطَوِّفُوا بالبَيْتِ سَبْعا وَادْخُلُوا وَسَلِّموا عَلی عَلی و همان، ص18؛ ذیل حدیث 1)) گفت: مردم! بياييد و هفت بار دور خانه طواف كنيد، [آن گاه] داخل [خانه من] شويد و بر فرزندم علی سلام كنيد.»

3. امام باقر عليه السلام فرمود: «اِنَّما اُمِرَ النّاسُ اَنْ يَأْتُوا هذِهِ الاَحْجارَ فَيَتَطَوّفُوا بِها، ثَمَّ يَأْتُونَنا فَيُخْبِروُنا بِوِلايَتِهِمْ وَيَعْرِضُوا عَلَيْنا نُصْرَتَهُمْ: عیون اخبار الرضا، ج2، ص262، حدیث 29 و 30) همانا به مردم دستور داده شده است كه بيايند و اين سنگها (كنايه از كعبه) را طواف كنند. سپس نزد ما (امامان) آيند و خبر ولايتشان را [نسبت به ما] اظهار نمايند، و ياری شان را نسبت به ما عرضه دارند».

فلسفه سوم:

راز و سرّ تولد حضرت أمیرالمومنین علیه السلام در کعبه شاید از این جهت باشد تا مسلمین که پنج بار به هنگام نماز توجه به کعبه می نمایند، توجه به امام علی علیه السلام نمایند که مظهر و تجلی اسماء الحسنای الهی است و توجه به ان اسوه قراردادن مسلک و رفتار در زندگی فردی و اجتماعی است.

راز و سر دیگر تولد امام علی علیه السلام در داخل کعبه از این جهت بود که سند آشکار برحقانیت وفصلیت وی باشد که هیچ یک از اصحاب رسول الله صلی الله علیه وآله از آن برخوردار نمی باشند از همین روست که: ((آلوسی از علماء اهل سنت بعد از نقل جریان تولد حضرت در کعبه تعبیر لطیفی دارد که عین عبارت او آورده می‌شود که گفته است: «سبحان من یضع الاشیاء فی مواضعها و هو احکم الحاکمین». یعنی منزه است خداوندی که هر چیزی را در جایگاهش قرار می‌دهد و او بالاترین حکم کنندگان است.:شرح قصيده عبدالباقی افندي، ص1)) .

و همچنین شیخ صدوق نیز در این باره گفته است: این که حضرت امیر ـ علیه‌السّلام ـ در کعبه به دنیا آمده، بزرگداشتی بود از جانب خدای متعال و اکرامی بود که نسبت به مقام شامخ و با عظمتش عنایت فرمود. (الارشاد، باب1، ص2، ترجمه سیدهاشم محلاتی))

نتيجه آنكه راز ولادت اميرمؤمنان عليه السلام در درون خانه كعبه اين است كه مردم در حال نماز رو به كعبه باشند و صورت دل را به سوی امامت امامان معصوم و در رأس آنها اميرمؤمنان داشته باشند و هرگز از ياد نبرند.

نگارنده: استاد حوزه های علمیه حجت الاسلام و المسلمین سید محمدتقی قادری