مناسک
عبادی و سیاسی حج
در تربیت اخلاقی فرد و جامعه، تزکیه نفس، وحدت و بیداری و سیر تمدنی
اسلامی، برائت
از مشرکین، خنثی سازی نقشههای شیطانی و خیانت های استکبار، نقش بی بدیلی
دارد. از
سال۱۳۶۸ تاکنون هر سال مقام معظم رهبری پیامی به کنگرهی عظیم حج صادر
میکنند. پیام های حج رهبری، در واقع در نوع خود یک مانیفست در دیپلماسی
عمومی جمهوری اسلامی و
ابزاری برای صدور ارزش های انقلاب به شمار می آید. به رغم سانسور خبری در
میان
دولت ها و حکومت ها، اما پیام حج برای ملّتهای مسلمان تأثیرات عملی
فراوانی
داشته است در این مقاله کوتاه به ده نکته مهم در تحلیل ساختاری و شکلی پیام
حج
مقام معظم رهبری پرداخته خواهد شد.
دکتر سید حسین حسینی کارنامی
مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم پزشکی مازندران و مسئول ستاد عمره و عتبات دانشگاهیان مازندران
مرداد 1400
مقدمه براءةٌ مّن اللّه و رسوله إلى الّذین عاهدتمّ مّن الْمشْرکین (سوره توبه / آیه 1)بارالها ! تو را ثنا میگویم که باب راز و نیاز بنیآدم را با خویش گشودى و دل مشتاقان جمال را به وعدهی رحمت و مغفرت نواختى؛ آلایش شرک را بر بندگان خود زیبنده ندانسته، دامان بنیآدم را از آن پیراستى و توحید و اخلاص را زیب دل و جان مؤمنان خواستى.بارالها ! تو را سپاس میگویم که بر بندهی برگزیدهات محمّد (صلّى الله علیه و آله و سلّم) کتاب و حکمت را و شفاى دردهاى بنیآدم را نازل فرمودى و راه سعادت را در سخن و عمل او به جهانیان نمودى. بارالها ! بر محمّد مصطفىٰ (صلّى الله علیه و آله) و همهی سلسلهی نورانى انبیا و اوصیا و اولیا، گویندگان حق و کوبندگان باطل و شکنندگان بت هاى جاهلیّت و ناصحان مشفق امّت، سلام و صلوات نازل فرما و راه آنان را روزبهروز در چشم خلایق روشنتر و در دل آنان محبوبتر فرما
(اولین پیام مقام معظم رهبری به حجّاج بیتاللهالحرام در اوّل ذیالحجّة ۱۴۰۹ برابر با ۱۴ تیر 1368)
تحلیل ساختاری و شکلی پیام حج مقام معظم رهبری
مناسک عبادی و سیاسی حج در تربیت اخلاقی فرد و جامعه، تزکیه نفس، وحدت و بیداری و سیر تمدنی اسلامی، برائت از مشرکین، خنثی سازی نقشههای شیطانی و خیانت های استکبار، نقش بی بدیلی دارد و مظهر حرکت امت و تبیینکننده نقش اسلام سیاسی است.از سال ۱۳۶۸ تاکنون هر سال رهبر انقلاب اسلامی پیامی به کنگرهی عظیم حج صادر میکنند ودر روز نهم ذیالحجّه روز عرفه در عرفات و در موسم حج و در تجمع و گردهمایی عظیمی حجاج ایرانی و غیر ایرانی خوانده می شد.یک پیام دینی و سیاسی از ولیّ به امت خویش، پیام رهبر روحانی و مرجع دینی که مقام رهبری انقلاب ایران اسلامی را دارند، به کل امت اسلامی است.پیام های حج رهبری معظم انقلاب اسلامی، در واقع در نوع خود یک مانیفست در دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی و ابزاری برای صدور ارزش های انقلاب به شمار می آید. این گونه پیام از ابتکارات رهبری جمهوری اسلامی ایران است و از رؤسای کشورهای اسلامی دیگر چنین پیامی را شاهد نیستیم و تنها از طرف پادشاه عربستان یک پیام تبلیغاتی شبه تشکر و قدردانی منتشر می شود.
متأسفانه از سوی متولیان فرهنگی کشور کار تبیین و تحلیلی و اطلاع رسانی شایسته ای برای رساندن پیامهای حج رهبری معظم صورت نمیگیرد! اما کمپانی ها و دستگاه های استکباری و صهیونیستی و حکومتهای عربی تلاش فراوانی می نمایند تا این پیام بازتاب نیابد و خاموش گردد و از انتشار این پیام جلوگیری می کنند، حتی رژیم عربستان که مدعی خادم الحرمین است، نیز نه تنها به انتشار آن کمک نمیکند، بلکه در بعضی از سالها از انتشار آن جلوگیری هم میکند. به گفته مرحوم آیت الله تسخیری دبیر کل پیشین مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی «در یک سالی پیام حج رهبریپیام حج رهبری در یکی از روزنامههای انگلیس چاپ شد؛ کل صهیونیزم بینالملل علیه آن روزنامه قیام کردند و برایش مشکل درست کردند. گاهی ما برای انتشار این پیام در روزنامههای خارجی اقدام میکنیم، پولش را هم میدهیم اما منتشر نمیکنند. خیلی از روزنامهها اجازه نمیدهند یا اجازه ندارند. در کشورهای اروپایی و حتی اسلامی. اصلاً اجازه انتشار این را نمیدهند.» (پایگاه خبری حوزه نیوز:
www.hawzahnews.com)
به رغم سانسور خبری در میان دولت ها و حکومت ها، اما پیام حج برای ملّتهای مسلمان تأثیرات عملی فراوانی داشته است؛ زیرا:اولاً، در همان مکان مقدس و در کنگره عظیم حج، حجاج که نمایندگان کل امت اسلامی می باشند از ملّیتهای مختلف حضور دارند و حتی در مراسم سیاسی برائت از مشرکین در منی نیز شرکت می نمایند،ثانیاً این پیام از سوی برخی از شخصیت ها و نیز بعثه مقام معظم رهبری به زبان های دیگر ترجمه و در همان موسم حج به شکلی توزیع میشود و به عنوان پیام انقلاب اسلامی به کل حجاج میرسد. در برخی از رسانههای داخلی نیز به زبانهای مختلف پخش میشود و تاثیر خود را در دل مسلمانان خواهد گذاشت.
ده نکته مهم در پیام حج مقام معظم رهبری در سال 1400 شمسی پیام رهبر معظّم انقلاب (حفظه الله) پیام استراتژیک و بسیار مهم است که به رغم بایکوت خبری در میان رسانه های استکباری، یکی از رخداد مهم سال به شمار می آید. این پیام که از سوی یکی از مهمترین رهبران معنوی جهان اسلام و در زمان مناسب مناسک حج صادر می شود دارای محورهایی است که می تواند سنگ بنای معنوی و اخلاقی حجاج قرار گیرد و نیز آن را به کلّ مسلمین وسعت بخشید. مقام معظّم رهبری در این پیام با کلماتی معقول، صریح و روشنگر به رشحاتی از جلوههای حج در گستره فردی و اجتماعی و سیاسی اشاره می کند و هدف خود را به مخاطب می رساند.به هر حال، لازم است این پیام از سوی رسانه های داخلی و فعالان فرهنگی و دانشگاهی مورد تحلیل قرار گیرد.در زیر به ده مولفه مهم این پیام اشاره می نماییم.
1. مسلمین جهان مخاطب پیام حج مقام معظم رهبری
در این پیام مخاطب سخن را مسلمین جهان دانسته و سیاستمداران و دولتمردان غربگرا را کنار زده و می نویسد: «برادران و خواهران مسلمان در سراسر جهان!» چرا که کعبه و حرمین شریفین از آن همه مسلمین است و موطن دینی همگان به حساب می آید. به فرموده امام علی (ع) حج از پایههای اسلام است: «الحجّ علم الاسلام» (نهج البلاغه، خطبه 1) هر وقت پرچم حج در اهتزاز باشد، دین و امت اسلام زنده است. نیز امام صادق (ع) همین مضمون را با این عبارت بیان می کند: «لا یزال الدّین قائماً ما قامت الْکعْبة»؛ دین اسلام پیوسته استوار و پابرجا است تا زمانی که کعبه پابرجا است. (الکافی، ج 4، ص 272) بنابراین، حراست از کعبه و حفظ حرمت آن رسالت همه مسلمین است.
2. ادبیات تقریبی خطبه آغازین پیام مقام معظم رهبری
غالباً سخن خود با بسم الله و بدون خطبه های طولانی شروع می کند. در مواردی هم سخنرانی ایشان مشتمل بر خطبه می باشد، واژگان بسیار مناسب استخدام می گردد و تناسب حکم و موضوع رعایت می گردد. در همین پیام حج 1400 این گونه آورده است: «الحمد لله رب العالمین و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و صحبه المنتجبین و من تبعهم باحسان الی یوم الدّین» پس از صلوات بر آل محمد با درود بر اصحاب برگزیده و تابعین محسن ادامه می یابد. صحب منتجب، صحابه برگزیده و تابعین نیکوکار ، کلید واژه مهمی است که نیازمند دقت و تامل است. این عبارت در سخن خطبای شیعی کمتر استفاده می شود.
3. محرومیت از حج به جهت بلای کرونا و بلای سیاست های حاکم بر حرمین شریفین
دو عامل مهم در دو سال اخیر موجب شد تا مسلمین از فیوضات و برکات حج محروم گردند. یکی ویروس کرونا و دیگری ویروس سو تدبیر و مدیریت حاکمان وهابی! رهبری معظم با ظرافت و دقت خاص نقد و تعریضی هم به سیاست کشور عربستان زد که نتوانستند زمینه مناسب برای تشرف حجاج را فراهم سازند و دنیای اسلام را از این فیض محروم داشتند: «امسال نیز امّت اسلامی از نعمت عظیم حج محروم ماندند و دلهای مشتاق، با آه و افسوس، ضیافت در خانهی محترمی را که خدای حکیم و رحیم برای مردم بنا نهاده است، از دست دادند. این دوّمین سال است که موسم شادمانی و بهجت معنوی حج، به موسم فراق و حسرت تبدیل می شود و بلای بیماری همهگیر،و شاید نیز بلای سیاستهای حاکم بر حرم شریف، چشم مشتاق مؤمنان را از مشاهدهی نماد وحدت و عظمت و معنویّت امّت اسلامی محروم می سازد و این قلّهی پرشکوه و سرافراز را با ابر و غبار می پوشاند».
4. خودسازی و تقوا
بزرگترین فلسفه تشریع حج، ربط کل امت اسلامی به سیر فعالیتهای انبیا در تاریخ است. حج قلب مسیر حرکت انبیاء بزرگ الهی هماند شیخالانبیاء حضرت ابراهیم است. مسیر انبیا همان مسیر پاکی، اطاعت، عصمت، ساختن جامعهی عابد است که خداوند برای بشریت میخواهد. تجلی مناسک حج ساختن انسانیت انسان، تقوا و تزکیه، تربیت اخلاقی و برگرداندن انسان به فطرت و مسیر طبیعی تسلیم إلیالله است. مقام معظم رهبری با اشاره به فلسفه ذاتی حج، یعنی توجه به مولفه های ارتباط با صاحب البیت، ذکر ، تضرع، خشوع و مانند آن، می نویسند: «حج، عبادتی پر رمز و راز است. ساخت و ترکیب زیبای حرکت و سکون در آن، سازندهی هویّت فرد مسلمان و جامعهی مسلمان و نمایشدهندهی زیباییهای آن در چشم جهانیان است. از سویی دلهای آحاد بندگان را با ذکر و خشوع و تضرّع، عروج معنوی می بخشد و به خدا نزدیک می کند».
5. توکل و توجه به قدرت لایزال الهی
توکل و توجه به قدرت لایزال الهی به عنوان نیروی ماوراءالطبیعی و پشتوانه حرکت جامعه اسلامی است. صراط مستقیمی که مناسک حج -سعی و طواف و عرفات و جمرات- و شعائر و شکوه و وحدت حج به ما نشان می دهد، توکّل به خدا و توجّه به قدرت لایزال الهی، و اعتماد به نفْس ملّی، و اعتقاد به تلاش و مجاهدت، و عزم راسخ بر حرکت، و امید وافر به پیروزی است.» ؛ « «وعدهی صادق الهی، نصرت مجاهدان راه خدا است: ان تنصروا الله ینصرکم و یثبّت اقدامکم، نخستین اثر این مجاهدت، بازداشتن آمریکا و دیگر زورگویان بینالمللی از دخالت و شرارت در کشورهای اسلامی است».
ادامه دارد...