جابر و عطیّه اولین زائران کوی حسینی

یا رب این قافله را لطف ازل بدرقه باد

که از او خصم به دام آمد و معشوقه به کام

روز بیستم صفر سال شصت و یک هجری یعنی روز اربعین، اولین زائران کوی شهیدان، خود را به کربلا رساندند. در نهضت پر شور حسینی، عوامل بسیاری راه را برای عالم گیر شدن این نهضت هموار کردند: کاروان اسرا، خطابه های حضرت زینب و امام سجاد(ع) در کاخ های ظلم کوفه و شام، قیام توابین و حوادث متعدد دیگری که هر یک به نوبه خود در معرفی و بیان حقیقت عاشورا، امت اسلامی را مخاطب خود قرار دادند. یکی از همین عوامل که در شناساندن قیام عاشورا نقش بسزایی داشت و شاید جزو اولین طلیعه های فروغ این خورشید درخشنده بود، اربعین و اربعینهای بعد از عاشورا بود. در هر اربعین یادواره ای باشکوه بر مزار شهیدان کربلا برگزار می شد و مردم از این رهگذر، یک بار دیگر نهضت امام خود را مرور می کردند، با اهداف آن آشنا می شدند، به عظمت و شکوه آن پی می بردند، در مقابل آن خود را مسئول می دیدند و همانند توابین آن عصر، تائب می شدند.

اربعین، تنها، روزی از روزهای سال نیست، بلکه آینه ای است در برابر چشمان میلیونها انسان متعهد که در آن تصویری از نهضت و قیام خونین محرم نقش می بندد. از بعد تاریخی در اینکه در اولین اربعین بعد از شهادت امام، یعنی روز بیستم صفر سال شصت و یک هجری چه کسانی مزار شهیدان کربلا را زیارت کردند و آیا در همین اربعین بود که اهل بیت امام حسین(ع) از سفر کوفه و شام رسیدند و خود را به قتلگاه رساندند، یا در اربعین های دیگر بود، میان صاحب نظران در تاریخ، شدیداً اختلاف هست.1

از مسلمات اربعین اول، زیارت مزار شهدای عاشورا، توسط جابر بن عبدالله انصاری و عطیه است که در این نوشتار سعی شده است که راجع به شخصیت این دو بزرگوار و ملاقات اربعین آنها بحث شود.

شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجد» می نویسد: روز بیستم ماه صفر روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا(ص) از مدینه برای زیارت قبر ابا عبدالله به کربلا آمد. او اول کسی است که مزار امام(ع) را زیارت کرد و در این روز (اربعین) زیارت امام حسین(ع) مستحب است.2

از ظاهر عبارت مرحوم شیخ طوسی در این جملات چنین بر می آید که جابر به منظور زیارت و به قصد درک ثواب زیارت اربعین از شهر خود، یعنی مدینه خارج شده و در روز بیستم ماه صفر وارد کربلا شده است. اما اینکه اهل مدینه کی و چگونه از شهادت امام باخبر شدند که جابر توانست خود را چهل روز پس از شهادت به آنجا برساند باید گفت: ابن زیاد پس از رسیدن اهل بیت به کوفه بی درنگ «عبدالملک بن ابی الحارث سلمی» را از عراق به حجاز فرستاد تا هر چه زودتر، «عمرو بن سعید بن عاص» والی مدینه را از شهادت امام و یاران وی آگاه سازد. قهراً چند روز پس از ورود اهل بیت به کوفه، مردم حجاز، از جمله اهالی مدینه از شهادت فرزند پیامبر آگاه شده اند در این صورت، ممکن است که جابر بن عبدالله انصاری با خبر یافتن از شهادت امام و اصحاب امام، با آنکه بنابر بعضی اقوال از دو چشم نابینا شده بود از مدینه به قصد زیارت امام و یاران فداکار او، حرکت کند و در بیستم صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شود.

پس از شهادت سرور شهیدان حسین بن علی(ع)، جامعه اسلامی سخت مرعوب قدرت و پیروزی های بنی امیه شده بود. جابر از معدود افرادی بود که مرعوب قدرت حکومت پلید اموی نشد و با حرکتی معنی دار و عظیم، گام بزرگی در جهت معرفی چهرۀ قیام حسینی و افشای سلطنت اموی برداشت.

او از مدینه در حالی رهسپار کربلا شد که کهولت و ناتوانی او را از پای درآورده بود و به نقل بعضی روایات نابینا نیز بود ـ اما جابر برای بیرون آوردن مردم از غفلت نابخشودنی و برای هشدار دادن به همه مسلمانان با همه جاه و جلالتی که داشت رنج سفر را بر تن رنجور خود هموار می سازد و روزی را که پس از او به اربعین حسینی شهرت یافت به دست خود به وجود می آورد.