ادب تشرف به محضر ائمه علیهم السلام۲

آداب قبل از زیارت

1- تشنگی

ایجاد تشنگی روحیِ، از مهمترین ارکان استفاده بیشتر از نعمت ها می باشد. هر چه تشنگی و احساس نیاز، بیشتر و عمیق تر باشد میزان استفاده و لذت به همان اندازه بالاتر خواهد بود.«شاید به یاد داشته باشید آن وقت هایی که گرسنگی به اوج خود می رسد و به قول عرفا، حقیقت گرسنگی و حالت گرسنگیِ صادق دست می دهد، انسان در این زمان از خوردن نان خالی چنان لذت می برد که هیچ گاه از خوردن لذیذترین غذاها آن چنان لذّت نبرده بود. گرسنه واقعی، منتظر غذای بعدی و لذیذ نمی ماند؛ بلکه نان که برکت خداست، برای فرو نشاندن گرسنگی او بهترین غذا است و لذت خوردن آن بالاترین لذت هاست.از این رو امام صادق علیه السلام فرمودند: بهترین خورشت (لذت بخش غذا)برای مومن گرسنگی است(4).

این قاعده در مورد تمام نعمت ها جاری است؛ یعنی تا انسان محرومیت نکشد و احتیاج واقعی به نعمتی پیدا نکند و یا به نیاز خود به چیزی واقف نشود، قدر آن را نمی داند و نمی تواند قدرش را آن گونه که باید، دریابد. احساس نیاز و تشنگی، اولین شرط استفاده بهینه و کافی از هر نعمتی می باشد. احساس تشنگی به چند چیزبستگی دارد:

الف) شناخت نعمت و نعمت دهنده

تا کسی به این نکته پی نبرد که آن امامی که به زیارت او می رود توانایی بر آوردن هر حاجتی را دارد و به ارزش گوهر وجود امام پی نبرد، چرا و چگونه احساس تشنگی کند؟!

ب) شناخت درد و نیاز

بعضی احساس نیاز نمی کنند ولی می دانند امام درمان همه دردهاست و کلید همه گنجهاست. آنان دردی در خود سراغ ندارند تا ناله کنند و به طبیب پناه آورند؛ گرچه با زبان می گویند ما نیازمند هستیم و حاجت داریم و دوا می طلبیم و مشکلات روحی و مادی خود را می خواهیم تا امام رفع نماید، اما زبان حال آنان حکایتی دیگر دارد؛ حکایت غفلت و غرور و احساس بی نیازی و بی دردیِ آنان را دارد. چشم خشک آنان داد می زند که هیچ درد و غم و نیاز ندارند؛ چون نمی سوزند. اگر دل، درد داشت، می سوخت و اشک این سوز را بیرون می ریخت و فاش می کرد!

تا انسان به درد خود پی نبرد و به حقیقت نقص و نداری خویش آگاه نشود و از محرومیت نسوزد، نباید امید دوا داشته باشد.

2- اخلاص و قصد تقرب

قال علی علیه السلام: زُروا فی الله و جالِسوُا فی اللهِ وَاعْطوُا فی اللهِ وامْنَعُوا فی الله. (113 / 4 / غرر الحکم).

علی علیه السلام فرمود: برای خدا زیارت کنید، برای خدا همنشینی کنید، برای خدا ببخشید و برای خدا منع کنید.

و فرمود: سادَةُ أهْلِ الّجَنَّةِ الْمُخْلِصُون (135 / 4، غرر الحکم).

«مخلصون بزرگان اهل بهشت هستند».

الف) زیارت مشرکانه

برخی برای تفریح به زیارت می روند، نه از روی معرفت و بزرگداشت و احساس نیاز! برخی نیز برای ریا به زیارت تشرف پیدا می کنند که از عنوان حاجی و کربلایی و مشهدی برای خود اسم و رسمی فراهم نمایند، خاطراتی جمع کنند، بازار خود فروشی و عُجْب بگسترانند، نمایشی با نام زیارت اجرا کنند و آنگاه آن را عَلَم کنند و سوء استفاده های سیاسی و اقتصادی و روانی بنمایند.

آنان حرم و زیارت را، فدای خودپرستی، شهرت، مقام و رأی خود می سازند! چنین زیارتهایی شرک است و دشمنی با خدا و ائمه علیهم السلام. چنین انگیزه ای بت پرستی و خود پرستی و دنیاپرستی است نه خداپرستی و معرفت. ریا شرکی است که خدا نمی بخشد. در حرکت و تصمیم برای سفر باید نیک تأمل کرد و آن را از هرگونه ریا و خودنمایی و قصد غیر، خالص نمود و فقط برای او و برای جلب رضای او حرکت کرد و آهنگ سفر نمود.

حضرت علی علیه السلام فرمود: نیت بد، درد پنهانی است که وقوع بلاها را در پی دارد و برکت ها را از بین می برد و از رسیدن به آرزوها و امیدها باز میدارد.نیت بد انسان را به جایگاه بد وارد می کند و تیر فساد را به خود انسان باز می گرداند و از رسیدن به ثواب و نتیجه باز می دارد و نشانه شقاوت کسی است که چنین نیّت هایی دارد.(5)

در زیارت نیز نیت ناخالص از رسیدن به ثواب و آرزوها و اخذ برکت ها محروم می کند و بلاها و گرفتاری ها را باعث می گردد و انسان را به عاقبت بدی دچار می سازد و نقشه های بد و تیرهای آلوده را به سوی خود فرد کمانه می کند. پس برخی گرفتاری های در طول زیارت را، باید در سوء نیت و بی معرفتی ها و ترک ادب ها و غفلت ها جستجو کرد. اگر امیدواریم که امام در طول زیارت همواره از حوادث ناگوار ما را حفظ کند، آیا نباید امام نیز از ما انتظار داشته باشد تا در طول سفر از افکار و نیات و اعمال فاسد خود را حفظ کنیم؟

ب) قصد خالص

در منظر حضرت علی علیه السلام، نیت خوب و خالص باعث ثواب، رسیدن به نتیجه، دخول در بهشت، رسیدن به آرزوها، گوارایی زندگی، وجوب محبت و مودّت، امتداد توفیق، وسعت رزق و امنیت راه سفر می گردد.

اگر خداوند به بنده ای خیر دنیا و آخرت بدهد، به او دو چیز نیک می دهد: اخلاق نیک و نیت نیک. اما خالص کردن نیت از تلاش و مجاهدت طولانی، سخت تر است و تقرب بنده به خدا با اخلاص نیت صورت می گیرد و قدرت دین انسان فقط به میزان خلوص نیت او وابسته است.

حضرت علی علیه السلام فرمود: لا شی ءَ أفضل من عملٍ فی صدق نیّةٍ(6)؛ هیچ چیزی برتر از عمل با صداقت و اخلاص در نیّت نیست. نیز فرمود: اعمال میوه های نیت هستند و نیت خالص، عمل خالص به بار می آورد. نیت ،اساس و پایه عمل است و صلاح عمل، به صلاح نیت بستگی کامل دارد.صلاح ظاهر، نشان صلاح باطن است و به قدر نیت عمل تحقق می یابد و نیز فرمود: لو خَلُصَتِ النیّات لَزَکَتِ الاعمال؛ اگر نیت ها خالص می گشت عمل ها پاک می شد.(7)

اگر کسی خالصانه، با دلی پاک و بی غلّ و غشّ به سوی حرم یار قدم گذارد، میهمان دلدار اوست. انتخاب حاجت خاص،مثل حل مشکلات دنیوی و جسمی و گرفتن حاجات، منافاتی با اخلاص ندارد، ولی می شود حاجتهایی بهتر را طلبید که حاجات دنیوی اگر صلاح باشد در کنار آنها بر آورده شود.

3- صداقت

علی علیه السلام فرمود: به هر کس چهار چیز داده شود به او خیر دنیا و آخرت داده شده است: راستگوئی در کلام، امانت داری، عفت شکم (از حرام خواری) و خوش اخلاقی. (151 / 2، غررالحکم).

و فرمود: عَلَیْکَ بِالصِّدْقِ فَانَّهُ خَیْرُ مبنیّ، الصِّدْقُ صَلاحُ کُلِّ شُی ءٍ. (281 / 1، غرر الحکم). بر تو باد صداقت، چرا که آن بهترین زیربناست، صداقت باعث اصلاح هر چیزی است.

و فرمود: الصّادِقُ مُکْرَمٌ جَلیل. (92 / 1)

«راستگو همیشه گرامی و مورد بزرگداشت است».

در زیارت باید صداقت داشته باشیم، یعنی سخنان ما هنگام راز و نیاز و زیارت، واقعی باشد.با خدا و امام، صادق باشیم و دروغ نگوییم و قول دروغ ندهیم و خود را بهتر از آنچه هستیم نشان ندهیم. زیرا آنان از همه چیز آگاه هستند. اگر به خطای خویش اعتراف کنیم، برای آنان زیباتر از عمل و ادعای بزرگی است که به دروغ عرضه می داریم.

4- حلال بودن غذا، لباس و مخارج زیارت

«یا ایها الرُسُل کُلُوا من الطیّبات و اعملوا صالحاً»؛ «ای رسولانم: از طیّبات بخورید و اعمال صالح انجام دهید». (سوره مؤمنون / 51).

با غذا و مال حرام نمی توان زیارت مقبول به جای آورد و امید جواب سلام، از امام داشت. غذا و مال حرام مانع از استجابت دعاها و قبولی اعمال است و مال حلال کلید قبولی اعمال و توفیقات و نورانیت است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «من أکل الحلال أربعین یوماً نَوَّرالله قلبَه و أجری ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه»(8) هرکس چهل روز حلال بخورد خداوند قلبش را نورانی گرداند و چشمه های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری سازد.

و نیز فرمود: «خداوند ملکی دارد بر بیت المقدس که هر شب ندا می کند، هر کس حرام بخورد واجب و مستحبی از او قبول نمی شود».(9)

نیز فرمود: «یا علی! من أکَلَ الحرام، سَود قلبه، و خلق دینه، و ضعف نفسه و حجب الله دعوته، وقلّت عبادته، یا علیٌ ؛ من أکل الشُّبهات، اشتبه علیه دینه، و أظلم قلبه. یا علی! من أکل الحلال، صفی دینه و قلبه و دمعت عیناه من خشیة الله، و لم یکن لدعوته حجاب»؛ «ای علی؛ هرکس حرام بخورد، قلبش سیاه، دینش کهنه و جانش ضعیف گردد و خداوند دعایش را محجوب (ناشنیده) گرداند و عبادتش کم گردد. ای علی؛ هر کس غذای شُبهه ناک خورد، دینش بر او مشتبه گردد و قلبش تاریک و ظلمانی شود. ای علی؛ هرکس حلال خورد، دین و قلبش صاف گردد و چشمانش از خشیت خدا اشک ریزد و برای دعاهایش حجاب و مانع نباشد (قبول شود)»(10). با مشاهده احادیث فوق که قطره ای از دریای معارف در خصوص اهمیت حلال و حرام و تأثیر آنها در اعمال و جان آدمی است، به وضوح در می یابیم که حلّیت غذا و لباس و مخارج، در سفر عاشقانه زیارت، کلید بزرگ و سرّ اعظم قبول و کمال است.

اگر می خواهیم شفا بگیریم؛ با مال حلال به زیارت برویم. اگر می خواهیم حاجت روا برگردیم؛ با مال حلال مسافرت آغاز کنیم، اگر می خواهیم به ترقیّات عالی معنوی و روحی نائل گردیم و رضایت ولی بزرگ خدا را کسب کنیم و از او یاری بطلبیم و مدد جوییم و دست خالی برنگردیم، با مال حلال قدم در وادی ایمن معرفت گذاریم.

اگر در گذشته نیز، کمی باز نگریم و حرام ها و حقوقی که بر گردن داریم را، به یاد آوریم و حق را به صاحبش باز گردانیم و با جانی پاک و عملی خالی از ریای دیگران به حضور امام بشتابیم، مسلماً رضایت او را در می یابیم. زیارت از بالاترین اعمال صالحِ است و قرآن رمز توفیق به اعمال صالح مقبول را خوردن و استفاده از طیّب و پاکیزه و حلال می داند.

می گویند، از آیة الله میلانی سوال شد، که چرا زیارت ما قبول نمی شود و آن آثار لازم را ندارد؟ ایشان فرمود: « چون با مال حلال به زیارت نمی روید.» قرآن دستور می دهد «فکلوا مما غنمتم حلالاً طیباً و اتّقوا الله»؛ «پس بخورید از آن چه به غنیمت بردید، حلال پاکیزه را و از خدا پروا کنید.»(11)

«فکلوا مما رزقکم الله حلالاً طیباً و اشکروا نعمة الله»؛ «پس بخورید از آن چه خداوند به شما روزی داده حلال پاکیزه اش را و شکر نعمت خدا را بجای آورید.»(12)

در این آیات مال حلال کلید و رمز توفیق تقوا، سپاسگزاری و انجام اعمال صالح معرفی شده است. با رسیدگی دقیق به مسائل مالی دینی؛ با دادن خمس و زکات، پرداختن قرض ها و دوری کردن از هرگونه ربا و نخوردن حرام، و با حلال طیّب به زیارت ولی الله عازم شویم و حاجت روا برگردیم و به انجام زیارتی مقبول و با معرفت نائل گردیم.

4) مصباح الشریعه، و مفتاح الحقیقه، ص 170.

5) تصنیف غررالحکم، ص 92؛ سوءالنیّة و آثارها، 8 حدیث.

6) تصنیف غررالحکم، ص 92- 93.

7) همان، ص 93، ح 1630.

8) محجة البیضاء، ج 3، ص 204.

9) همان

10) لئالی الاخبار، ج 1، ص 2.

11) سوره انفال / 69.

12) انفال / 114.

ارسال نظر